از هر دری یک سخن

نکته‌هایی در باره سنگ کلیه

سنگ کلیهبیماری جدیدی نیست. حتی می‌گویند، فرعون هم به بیماری سنگ کلیه مبتلا بوده و یکی از ویژگی‌های طبیب مشهورش، سینوهه، توانایی درمان درد سنگ کلیه بوده است. با پیشرفت علم پزشکی، درمانهای پیشرفته تری برای بیماری سنگ کلیه کشف و ابداع شده که سنگ کلیه را جزو بیماری‌های ساده دنیا کرده است.

اما هنوز هم درد سنگ کلیه اگر نگوییم طاقت فرساترین دست کم یکی از وحشتناک ترین دردهایی است که تاکنون بدن انسان تحمل کرده است. به همین دلیل درباره چگونگی پیشگیری و درمان درد سنگ کلیه با دکتر سید کاظم فروتن، جراح و متخصص کلیه و مجاری ادرار صحبت کردیم .

همه ما سنگ کلیه را به عنوان یک درد وحشتناک پهلو می‌شناسیم، آیا سنگ کلیه علائم دیگری هم دارد؟

سنگ کلیه می‌تواند بدون علامت باشد تا زمانی که کلیه را از کار بیندازد. یعنی ممکن است کلیه سنگ بسازد، علائم هم ندهد و کسی هم متوجه نشود و در نهایت روزی کلیه را نارسا کند. اما یکی از مهم ترین علائم سنگ کلیه درد است.

این درد معمولا" شب‌ها شروع می‌شود و فرد را از خواب بیدار می‌کند. در واقع درد سنگ کلیه شدید و غیرقابل تحمل است. خانم‌هایی که تجربه زایمان را داشته اند و بیمار سنگ کلیه هم هستند، می‌گویند، درد زایمان قابل مقایسه با درد سنگ کلیه نیست. واقعا" این بیماران هنگام درد خیلی زجر می‌کشند. یکی دیگر از علائم سنگ، تغییر رنگ ادرار به صورت خونی یا رنگ چای شدن است. بعضی از بیماران سنگ کلیه، با علامت عفونت مراجعه می‌کنند. در این موارد، سنگ کلیه جزو اورژانس‌های پزشکی است و باید فورا" به آن رسیدگی شود.

اندازه سنگ کلیه با شدت علائم سنگ کلیه ارتباطی دارد؟

خیر، هیچ ارتباطی بین اندازه و علائم سنگ کلیه وجود ندارد.

درد چه موقع ایجاد می‌شود؟

معمولا" سنگ کلیه وقتی می‌خواهد دفع بشود، درد ایجاد می‌کند و وقتی جایش ثابت شد، درد از بین می‌رود، به عبارتی وقتی درد سنگ کلیه از بین رفت، مفهومش دفع سنگ کلیه نیست. یعنی وقتی درد شروع شد و بعد تسکین پیدا کرد، باید تکلیف سنگ مشخص شود و نباید بیمار فکر کند که چون دیگر درد ندارد پس همه چیز خوب شد و سنگ از بین رفت. باید به کمک سونوگرافی و عکس رادیولوژی مخصوص کلیه و مجاری ادرار، این سنگ پیگیری شود و اگر پیدا نشد آن وقت بگوییم که سنگ افتاده است و یک نفس راحت بکشیم .

همانطور که خودتان گفتید، برخی سنگ‌های کلیه علامت ندارند، با این حساب افرادی که هیچ علامتی ندارند، از کجا بفهمند که سنگ کلیه دارند؟

تشخیص سنگ کلیه در کسانی که تاکنون سنگ کلیه نداشته اند، هیچ علامتی هم ندارند، کمی‌مشکل است. از طرفی نمی‌توان به تمام افراد جامعه هم توصیه کرد که بروند و سونوگرافی و رادیولوژی بشوند، چرا که احتمال دارد سنگ کلیه داشته باشند. بنابراین ما توصیه می‌کنیم در کسانی که ممکن است کلیه سنگ ساز داشته باشند و دلایلی به نفع سنگ کلیه در آنها وجود دارد، بررسی‌های لازم صورت گیرد، مثلا" کسانی که در فامیل درجه یکشان سابقه سنگ کلیه وجود دارد، هر سال یا هر دو سال یکبار، برای این بررسی‌ها به پزشک مراجعه کنند. افرادی هم که خودشان سابقه سنگ کلیه دارند، باید سالی یکبار تحت سونوگرافی و بررسی‌های لازم قرار بگیرند.

چرا کلیه بعضی از افراد سنگ ساز است؟

اینکه چرا سنگ کلیه ایجاد می‌شود؟ چرا در یک کلیه بیشتر از دیگری سنگ تولید می‌شود؟ چرا بعضی بیشتر و بعضی کمتر سنگ کلیه دارند؟ سئوالاتی هستند که هنوز بطور مشخص جواب آنها پیدا نشده است. اما در این زمینه نظریه‌هایی وجود دارد. مثلا" اگر غلظت مواد داخل ادرار زیاد شود، می‌تواند زمینه ساز سنگ کلیه شود یا در برخی موارد زمینه‌های ارثی برای تشکیل سنگ مطرح است که استعداد فرد را در ابتلا به سنگ کلیه افزایش می‌دهد.

سنگ چگونه تشکیل می‌شود؟

وقتی غلظت موادی در داخل یک محلول بیش از حد شود، در نهایت به حالت فوق اشباع در می‌آیند و به کریستال تبدیل شده و رسوب می‌کنند، مثل اتفاقی که موقع تولید نبات رخ می‌دهد. نبات رابا همین روش تولید می‌کنند. ابتدا محلول شکر و آب را غلیظ می‌کنند، و سپس داخل این محلول غلیظ نخ آویزان می‌کنند تا کریستال‌های شکر دور این نخ جمع شوند و نبات تولید شود. این همان اتفاقی است که هنگام تشکیل سنگ کلیه می‌افتد. وقتی غلظت مواد در ادرار زیاد شود، زمینه تشکیل هسته سنگ در ادرار فراهم می‌شود. وقتی هم که این هسته اولیه ایجاد شد، سایر مواد دور این هسته رسوب می‌کنند و سنگ بزرگ می‌شود.

جنس سنگ کلیه معمولا" چیست؟

شایع ترین نوع سنگ کلیه ، سنگ‌های کلسیمی‌هستند. شاید حدود 80 تا 85 درصد از انواع سنگ‌های کلیوی سنگ‌های کلسیمی‌هستند. این سنگ‌های کلسیمی‌هم عموما" به صورت نمک‌های کلسیم هستند. یعنی مثلا" اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم، بعد از سنگ‌های کلسیمی، سنگ‌های عفونی، اسید اوریکی و سایر انواع سنگ‌ها شیوع دارند. ولی اکثر افرادی که گرفتار سنگ کلیه می‌شوند، در واقع گرفتار سنگهای کلسیمی‌هستند.

این کلسیمی‌که در کلیه غلظتش بالا می‌رود و سنگ می‌شود، از کجا می‌آید؟

این کلسیم ممکن است ، بیش از حد از روده جذب شود. ببینید ، ما در طول روز حدود هزار میلی گرم کلسیم مصرف می‌کنیم که از این مقدار چیزی حدود یک سومش جذب می‌شود. اگر این میزان جذب به هر دلیلی افزایش یابد، مثلا" میزان کلسیمی‌که مصرف می‌کنیم، زیاد باشد،می‌تواند باعث تشکیل سنگ شود. ممکن است، میزان کلسیمی‌که از طریق کلیه دفع می‌شود، به دلیل یک بیماری افزایش یابد. البته این بیماری‌ها عموما" بیماری‌های مربوط به استخوان و هورمون‌های مربوط به آن هستند.

مثلا" در بیماری هیپرپاراتیروئیدی ، برداشت کلسیم از استخوان‌ها افزایش می‌یابد و می‌رود که از کلیه دفع شود و تبعا" غلظتش در ادرار افزایش یافته و باعث تشکیل سنگ می‌شود. در بعضی از موارد هم کلسیمی‌که به کلیه می‌رسد زیاد نیست ولی خود کلیه به دلیل مشکلی که دارد، بیش از حد کلسیم را دفع می‌کند.

ماجرا از این قرار است: حدود 95 درصد کلسیمی‌که در ابتدای واحدهای کلیوی وارد ادرار می‌شود، دوباره در کلیه باز جذب می‌شود. اگر کلیه‌‌‌ای نتواند این 95درصد کلسیم را باز جذب کند، مسلما" غلظت کلسیم ادرار بالا می‌رود و زمینه ساز تشکیل سنگ می‌شود.

به این ترتیب، کسانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید مصرف مواد غذایی کلسیم دار را کم کنند؟

نخیر! تفکری که می‌گوید کسانی که کلیه سنگ ساز دارند. نباید لبنیات بخورند، کاملا" غلط است.

چون اولا برخی افراد هستند که بدنشان به کلسیم اضافه نیاز دارد. مثلا" زنان باردار و کسانی که دچار پوکی استخوان هستند.

ثانیا" در برخی موارد سنگ کلیه ، ما به بیمار توصیه می‌کنیم که بیشتر کلسیم مصرف کند. مثلا" در سنگ‌های اگزالات کلسیم، اگر شما کلسیم بیشتری مصرف کنید، این کلسیم در روده به اگزالات متصل می‌شود و اصلا" از روده جذب نمی‌شود و به این ترتیب ، یون اگزالات که افزایش آن در ادرار باعث تشکیل اگزالات کلسیم در کلیه شده و رسوب می‌کرد و سنگ اگزالات کلسیمی‌تشکیل می‌داد، اصلا" وارد بدن نمی‌شود.

پس بیمارانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید از چه غذاهایی پرهیز کنند؟

تقریبا" تنها چیزی که ما توصیه می‌کنیم که بیماران سنگ کلیه از آن پرهیز کنند، نمک است . ببینید، یکی از مواد غذایی که باعث تولید سنگ در کلیه می‌شود، نمک است. البته ما سنگ نمک که نداریم ولی نمک عاملی است که به ساخته شدن سنگ‌های کلسیمی کمک می‌کند. نمکی که از روده جذب می‌شود، از طریق کلیه باید دفع شود. اما مشکل همین جاست چرا که وقتی نمک می‌خواهد از کلیه را وارد ادرار شود، با خودش کلسیم را وارد ادرار می‌کند و به این ترتیب غلظت کلسیم ادرار افزایش می‌یابد. بنابراین همان نمکی که هنگام پختن غذا به آن زده می‌شود کافی است و افرادی که کلیه سنگ ساز دارند، نباید سرسفره به غذایشان نمک بزنند و مواد شور مثل خیار شور را مصرف نکنند.

کسانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید چه مواد غذایی را بیشتر مصرف کنند؟

در ابتدا گفتیم که اگر غلظت مواد در ادرار زیاد شود، زمینه‌های تشکیل سنگ کلیه فراهم می‌شود. حالا می‌گوییم که برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه باید این غلظت مواد را کم کنیم. به عبارتی باید ادرار را تا می‌توانیم، رقیق کنیم. یعنی فردی که کلیه سنگ ساز دارد، باید آب و مایعات زیادی مصرف کند.

چقدر باید آب و مایعات مصرف کرد؟

چقدر آب خوردن مهم نیست . چقدر ادرار داشتن مهم است. ممکن است فردی در محیطی گرم زندگی کند یا فعالیت روزانه اش زیاد باشد، روزی 5 تا پارچ هم آب بخورد ، ولی باز کافی نباشد. چون همه این 8 لیوان آبی که می‌خورد، عرق می‌شود و چیزی از آن به ادرار نمی‌رسد تا رقیق شود.

این فایده‌‌‌ای برای پیشگیری از سنگ کلیه ندارد. برای همین باید ملاک، میزان ادرار باشد نه میزان آبی که فرد می‌خورد. ما به بیماران توصیه می‌کنیم آنقدری آب بخورند که روزانه بیش از 2 لیتر ادرار داشته باشند. یا بعبارتی در طول خواب شبانه یک بار برای ادرار کردن به دستشویی بروند. بیماری که کلیه سنگ ساز دارد، اگر احساس تشنگی کند و بعد آب بخورد، از قافله عقب مانده است. یعنی چنین بیمارانی نباید هیچ وقت احساس تشنگی کنند و همیشه قبل از احساس تشنگی آب بخورند.

این بیماران باید شب‌ها هنگام خواب یک لیوان بالای سرشان باشد، موقع کار روی میزشان یک لیوان آب باشد . یعنی برای دسترسی به آب نباید بیمار مشکلی داشته باشد.

اینکه برخی بیماران آب چشمه خاصی را مصرف می‌کنند، یا فقط آب معدنی می‌خورند، کار درستی است؟

این سئوال شایعی در بین بیماران مبتلا به سنگ کلیه است . اما ما اصلا" به چنین سئوالی اعتقاد نداریم. مگر تمام افرادی که از آب شهر استفاده می‌کنند، سنگ کلیه تولید کرده اند که حالا این بیماران آب شهر را استفاده نکنند.

تازه برعکس وقتی بیماران خودشان را به یک نوع آب خاص مثلا" آب فلان چشمه محدود می‌کنند، وقتی به آن آب دسترسی ندارند، کمتر آب می‌نوشند و همین می‌تواند زمینه ساز تولید سنگ کلیه شود. اما اصل مصرف آب نوع آن نیست، بلکه حجم و مقدار آن است که باید زیاد باشد. آب هندوانه و ماءالشعیر و از این قبیل درمان‌های سنتی هم اشکالی ندارند ولی آنها هم اصولا" از طریق افزایش حجم ادرار از سنگ سازی کلیه جلوگیری می‌کنند. ما توصیه می‌کنیم ، بیماران هر داروی سنتی که سهل الوصول است، خیلی هم گران نیست، ضرری هم ندارد و مورد تائید پزشکان است مصرف کنند، ولی در کنارش آب و مایعات زیادی بخورند.

اگر کسی زیاد آب بخورد و سنگ کلیه اش دفع شود، چه باید بکند؟

اگر کسی سنگش را انداخت دلیل نمی‌شود که همین حالا سنگی در کلیه اش وجود نداشته باشد. چنین بیماری وقتی به ما مراجعه می‌کند، اگر درد داشته باشد، با مسکن دردش را ساکت می‌کنیم و بعد بررسی‌های خودمان را شروع می‌کنیم . معمولا" این بررسی‌ها شامل عکس KUB و سونوگرافی کلیه است. سپس بر اساس یافته‌های این بررسی اولیه تصمیم می‌گیریم. برای بیمارمان چه کار بکنیم.

یعنی بر اساس جنس، اندازه و محل سنگ کلیه تصمیم می‌گیریم که برای بیمار چه روش درمانی اتخاذ کنیم. اما یک نکته مهم را باید در مورد درمان سنگ کلیه بگویم و آن این که تقریبا" امروزه دیگر جراحی باز کلیه در درمان سنگ کلیه لزومی‌ندارد مگر در موارد بسیار خاص که خیلی هم نادر هستند.

یعنی در حال حاضر در همین کشور خودمان به راحتی می‌توان سنگ‌های کلیه را با روش‌هایی مثل سنگ شکن و جراحی مختصر یا همان PCN درمان کرد. توصیه من به تمام بیماران سنگ کلیه این است که اگر جراحی به آنها گفت که باید برای درمان سنگشان جراحی باز کلیه شوند، حتما" با یکی دو جراح کلیه و مجاری ادرار دیگر هم در این مورد مشورت کنند..../منبع:isaarsci.ir